سابقه نامگذاری کتاب

 

کتاب در عمر تقریبی پنج هزار ساله‌ی خود مسیر شگفتی را از لوح گلی آغاز کرد تا به نشر الکترونیک برسد. از نوشتن بر لوح گلی تا آغاز نشر گسترده کتاب ۴۵۰۰ طول کشید، اما شتاب تحولات در چند دهه گذشته شگفت‌انگیز است.

 

سابقه نام‌گذاری

 

سابقه‌ی این نامگذاری به سنتی در کاتالونیای اسپانیا باز می‌گردد که در آن کتابفروشان روز ۲۳ آوریل همراه هر کتاب شاخه گلی نیز به خریدار هدیه می‌دادند. در بسیاری از کشورها در روز جهانی کتاب برنامه‌های مختلفی برای تشویق و ترغیب کودکان و نوجوانان به خریدن و خواندن کتاب تدارک می‌بینند.

 

خط میخی

 

باستان‌شناسان و تاریخ‌نویسان از وجود کتابخانه‌هایی با ده‌ها هزار لوح گلی در شهرهای سومریان (هزاره دوم و سوم پیش از میلاد) سخن می‌گویند. مرکز تمدن سومریان در جنوب عراق کنونی و میان دو رود دجله و فرات قرار داشته و این قوم حدود پنج‌هزار سال پیش خط میخی را برای نگارش ابداع کردند. عکس: خط میخی در کتیبه‌های پرسپولیس

 

پاپیروس

 

نوشتن بر لوح‌های فلزی و چوبی گام‌های بعدی بودند و استفاده از پوست حیوانات و ابداع پاپیروس را می‌توان جهشی انقلابی محسوب کرد. مصریان حدود دو هزار سال پیش از میلاد مسیح از مغز گیاهی علفی به نام بوریا لوح‌هایی ساختند که پاپیروس خوانده می‌شود.

 

کتاب چوبی یونانیان

 

در سنگ‌‌نگاره‌های برخی از پرستشگاه‌های آتن کتاب‌هایی به چشم می‌خورد که از تعدادی لوح چوبی متصل به هم ساخته شده‌اند. این فرم بعدها به یکی از متداول‌ترین شکل‌های کتاب با برگه‌هایی از چرم تکامل یافت و از قرن چهارم تقریبا جایگزین طومار پاپیروس شد.

 

رواج کاغذ

 

افزایش تعداد عنوان‌ها و ضخامت و گرانی اوراق چرم و پوست رفته‌رفته راه را برای استفاده از کاغذ باز کرد. چین یکی از نخستین کشورهایی است که به تولید انبوه کاغذ‌های بسیار نازک پرداخت. پارچه ابریشم نیز به خاطر دوام و مرغوبیت برای تولید کتاب‌های نفیس به کار گرفته می‌شد.

 

حروف چاپی

 

استفاده از حروف قابل جا‌به‌جایی و حروف‌چینی گام بعدی در تکامل تولید انبوه کتاب بوده است. سازمان یونسکو در سال ۲۰۰۱ نسخه‌ای از تعالیم بودایی را که در سال ۱۳۷۷ با این شیوه در کره تکثیر شده، به عنوان میراث فرهنگی بشر به ثبت رساند.

 

ماشین چاپ

 

نیاز به تعداد بیشتر کتاب باعث شد که یوهانس گوتنبرگ آلمانی با الهام از تکنیکی که در چین و کره ابداع شده بود، نخستین ماشین چاپ با استفاده از حروف قابل جابه‌جایی را در میانه‌ی قرن پانزدهم میلادی اختراع کند

 

گسترش کتاب‌های چاپی

 

فهرست کتاب‌های چاپی در دنیای آلمانی‌زبان قرن شانزدهم بیش از ۹۰ هزار عنوان را دربردارد و گمان می‌رود در این قرن بین ۴۰ تا ۶۰ هزار عنوان دیگر نیز منتشر شده که به این فهرست راه نیافته‌اند.

 

کتاب‌های رنگی

 

بیش از ۴۵۰۰ سال طول کشید تا کتاب از لوح گلی به تعدادی صفحه‌ی کاغذی میان دو جلد تحول پیدا کند و کالایی بشود در دسترس عامه مردم. از این دوران کمتر از چهار قرن زمان لازم بود تا کتاب با تصویرهای چهار رنگ و در تیراژ‌های میلیونی منتشر شود.

 

نشر الکترونیک

 

شتاب این تحول و تغییرات با ورود انسان به دنیای نشر الکترونیک چنان ابعادی پیدا کرد که در کمتر از سه دهه برای نوشتن و تکثیر کتاب دیگر نه به کاغذ نیاز است نه به دستگاه چاپ. نخستین کتابی که فقط بر روی صفحه کامپیوتر قابل خواندن بود اثری است از ویلیام گیبسون، نویسنده آمریکایی داستان‌های علمی- تخیلی که در ۴۰ سالگی نویسنده (۱۹۸۸) برای خرید به بازار عرضه شد.

 

کتاب سوزان دوران هیتلر

 

در تاریخ ۱۰ مه ۱۹۳۳ در آلمان کتاب‌هایی که در تضاد با ایدئولوژی حزب سوسیالیست ملی کارگران آلمان هیتلری تشخیص داده شده بود، از کتابخانه‌ها و کتاب‌فروشی‌های سراسر آلمان جمع و به طور یک‌جا در مراسم رسمی کتاب‌سوزی نابود شد. در تاریخ ۲۰ مارس ۱۹۹۵ میلادی، بنای یادیودی از کتاب‌سوزان نازی‌ها در داخل محوطه ببل‌پلاتس در شهر برلین افتتاح شد که طراح آن یک هنرمند اسرائیلی است.

 

وضعیت نشر در ایران

 

افزایش قیمت لوازم مرتبط با حوزه نشر در کنار ممیزی‌های وزارت ارشاد و عدم صدور مجوز برای انتشار بسیاری از کتاب‌ها باعث شده است ناشران بیش از گذشته در فشار باشند. در نیمه دوم سال گذشته خورشیدی فعالیت بیش از ۲۰۰ انتشارات به‌طور کامل متوقف شده است.

 

سرانه مطالعه در ایران

 

ارقام متفاوتی از سرانه مطالعه روزانه در ایران منتشر شده است. سرانه مطالعه کتاب بین ۲ دقیقه تا ۶ دقیقه متغیر است. گرچه مسوولان ذیربط در ایران در آخرین آمار اعلامی خود مدعی شدند که سرانه مطالعه ایرانیان ۷۵ دقیقه و ۳۴ ثانیه است که ۱۵ دقیقه و ۱۷ ثانیه مربوط به کتاب، ۳۲دقیقه و ۵۶ ثانیه مربوط به روزنامه، ۵ دقیقه و ۴۲ ثانیه نشریه و ۲۱ دقیقه و ۳۵ ثانیه مربوط به قرآن است.